…jak nas razem poniesie…
Dokąd, ale przede wszystkim „jak?”. Niedzielna rozmowa Tomasza Stańki z Katarzyną Nosowską to był półgodzinny wir z kontrapunktami. Program z cyklu Rozmowy po-szczególne oddany jest w ręce dwojga. Mistrz – uczeń, mistrz – następca, mistrz wobec mistrza. Pojemna formuła, tym razem Stańko wskazał na Nosowską. Żadnych postronnych dziennikarzy-animatorów. Coś takiego było w tej rozmowie, że przyciągnęło mnie jak magnes opiłki. O sztuce, o życiu, o tych dwojgu. Odrobinę czcze zajęcie relacjonować po czasie: co powiedział On, o co spytała Ona. A jednak – ta rozmowa była jak zaczyn, więc biorę ją na warsztat „pre-tekstów” jako pretekst do pogadania sobie. Choć persona ze mnie niekoniecznie równorzędna.
Kto pyta, kto odpowiada? Układ sił w dobrej rozmowie nie powinien być przesądzony. Dużo więcej mówiła Nosowska. O sobie – o gustach, lękach, traumach z młodości, średnich relacjach z rodzicami. A Stańko wtrącał coś na koniec i kontrapunktował. „A wie Pani, dobrze to Pani ujęła”. „Miałem tak samo”. „Nie, nigdy nie myślałem podobnie”. Szalenie mi się to podoba! Po prostu, żeby mogło paść jedno mocne zdanie, potrzeba zaplecza słów naprowadzających. I gdy Nosowska podrzuca: „W brzmieniu Pana trąbki jest zawarte Pana DNA”, to Stańko może odpowiedzieć: „Brzmienie jest częścią osobowości. Jedyne, co pięknieje całe życie, co do samego końca jest silne”. Punkt dla Stańki za puentę. Punkt dla Nosowskiej za hojność opowieści, za możliwość sformatowania sentencji.
Ile trzeba z siebie dać, by coś dostać? Czasami psioczę na nieprzezroczystych dziennikarzy, zbyt natrętnie eksponujących swoje ego. Ale to dotyczy wywiadu. Rozmowa nim nie jest. To, co kładziemy na stół, chcąc usłyszeć czyjeś wyznanie, jest tym, czym budujemy zaufanie (oczywiście, ryzykując, że wyznanie będzie jednostronne). Sztuka gadania.
„Ciekaw jestem naszej rozmowy. Jak się potoczy. Jak nas razem poniesie”.
…wolę mówić o rzeczach pobocznych…
Jest takie obiegowe przekonanie, że artyści o swojej sztuce nie powinni mówić zbyt wiele.Poznasz muzyka, słuchając jak gra, aktora w roli, pisarza po tekście. Siebie samego (i każdą poszczególną postać) wtedy, gdy jest się jak najdalej od definiowania swoich mniemań na własny temat. Rozmowę poniosło na pobocza, a nie były to wcale manowce. Bo z tego, co się czyta, gdzie się umieszcza punkty zwrotne w życiu, co się robi z błędem, wynika wiele, chociaż nie wprost. Lecz w gruncie rzeczy mówienie bezpośrednio o sobie donikąd nie prowadzi.
Uskok jeden z wielu: słowo.
Dla Nosowskiej szalenie ważne, nawet jazzowe improwizacje Stańki brzmią dla niej jak ujęte w słowa narracje. Własne teksty wyszarpuje z krwiobiegu. Dla Stańki słowa są wtórne, czyta specyficznie: strzępami. Wytypował literackich jazzmanów – Faulknera i Joyce`a. Bo ich się czyta dla rytmu, dla powrotów, szukając zaczepień i gubiąc wątki. Narracja jest wtórna. Liczy się ogrywanie akordów. Bardzo dobrze łyka poezję i wszystko, co nie ma zamaszystości i rozlewności. Inaczej czytałby muzyk klasyczny – na ogół tropiąc strukturę, badając kompozycję i wizję całości.
Nie można posuwać się zbyt daleko w tej transkrypcji, ale lubię wiedzieć, co interesujący mnie ludzie uznają za warte czytania, co oglądają, na jaki kanał nastawiają radio. To jest jak szyfr mentalny. Jeśli – dajmy na to – ktoś lubi motywy muzyczne z westernów, to co? Albo na okrągło może słuchać Koncertów brandenburskich Bacha, to co? Lub poczytuje sześć książek jednocześnie. To są informacje bardzo a propos. Zwłaszcza, że (zacytuję jazzmana) tego rodzaju wyborami „wyobrażamy sobie siebie”. Bo na ogół „jest się takim, jakim się chce być”. I co można by powiedzieć o mnie, wiedząc, że przenigdy nie czytam dwóch rzeczy naraz, wykluczam lekturę w łóżku (bo zasnę nim ogarnę stronę) i bardzo lubię bohaterów, którzy piszą (cokolwiek)?
Uskok kolejny – narodziny.
Nosowska: to był moment, „gdy zdecydowałam, że odtąd będę głucha na destrukcję”. Chodziło o impregnację na dołujące oceny niezadowolonych rodziców. Stańko: gdy wyszedłem z kina i zrozumiałem, że mogę – tak jak bohater – postawić wszystko na jedną kartę. Mówiono, że nie ma przyszłości dla jazzowego muzyka. Może nie ma, ale kto postawi tamę komuś, kto zamierza iść przed siebie?
…jak ograć błąd…
Nosowska: po każdym koncercie trzeba dostrzec potknięcia, usunąć, co zbędne, oczyszczać się z nadmiaru (bo jest magazynem złudzeń). Sugestia idzie w tym kierunku, by w tym, co się robi, zachować prostotę. Jeśli coś można wykreślić, a konstrukcja (utworu, relacji, życia) nie chwieje się, może nadal istnieć – to należy dokonać cięć. Innymi słowy: identyfikujemy coś jako błąd, idziemy dalej, starając się uwalniać od zakłóceń.
Stańko: błąd należy „ograć” (czy w ogóle istnieje coś takiego jak błąd? wszystko, co się przydarza jest koniecznością). Gdy pojawia się fałszywa nuta, przynosi (twórczy) ferment. Wywołuje konsternację, zmusza do natychmiastowej reakcji. Coś burzy i natychmiast ustawia klocki w nowej konfiguracji. Dzięki temu, że muzyka trwa, błędy mają szansę być źródłem energii i przemiany. I samo pojęcie „błędu” jest możliwe tylko z perspektywy sytuacji „sprzed zaistnienia pomyłki”.
Magiczne nieco. Czary mary. Jak mówią diabły u Bułhakowa: „Wszystko będzie jak być powinno. Tak już jest urządzony świat”. Na co by się zdała cała poprawność, szczęśliwość, spełnienie, gdyby nie było cieni i pęcherzyków pustki?
Z podziwem słuchałam niespiesznych odpowiedzi Stańki. Brzmiały tak, jakby wypowiadał je ktoś, kto za niczym szczególnie nie gonił, a znalazł to, co najważniejsze. „Nie zakładam żadnych progów ani met. Poddaję się życiu. Krajobraz się zmienia… Jestem w tej samej rzece, idę…”
Tym sposobem przegadałam do końca tę notkę. Setną! Też myślę, że rzeka mnie poniesie i wypoleruje kanty, o które się potykam. Będę mogła potem zbierać kamyki na pamiątkę, takie jak te z fotografii (plaża w Łebie, we wrześniu, kilka lat temu).
Rozmowy po-szczególne, TVP 2, 3.02.2013 (17.20)
Rozmowa jest dostępna on-line: Tomasz Stańko i Katarzyna Nosowska.
Można też posłuchać rozmowy Jerzego Stuhra i Agaty Buzek.
tamaryszkowe pre-teksty 